Szacuje się, że stres dotyczy 50-70% zatrudnionych pracowników, a jest on najczęściej odpowiedzią na rozbieżność między wymaganiami środowiska pracy, a możliwościami zatrudnionego. W sytuacji zagrożenia aktywowane są wszystkie układy wewnętrzne organizmu, osoba koncentruje się na czynniku stresogennym, nie zwracając uwagi na w otoczenie, odczuwa niepokój, lęk, złość, gniew lub strach, jest pobudzona, nadruchliwa, niecierpliwa, ma przymus działania, w stanie silnego napięcia może nawet zachować się agresywnie. Skuteczne przeciwdziałanie stresowi powinno obejmować działania zarówno na poziomie organizacyjnym przedsiębiorstwa, a także indywidualne – dopasowane do konkretnego człowieka.
Stres w polskich firmach
Badanie “The Workforce View in Europe 2017” nie pozostawia złudzeń – pracownicy w Polsce należą do najbardziej zestresowanych wśród pracujących w krajach europejskich, co więcej – 1/3 z nich jest zadania, że dla pracodawców nie ma znaczenia dobre samopoczucie zatrudnionych. Państwowa Inspekcja Pracy szacuje, że 50-60% nieobecności w pracy ma związek ze stresem. Tylko w roku 2017 czas spędzony na zwolnieniu lekarskim, to 48 mln roboczogodzin. Z danych Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że np. zaburzenia nerwicowe związane z pracą są pierwszą przyczyną wizyt pacjentów w szpitalach oraz trzecią wizyt u specjalistów.
Stres w ocenie ryzyka zawodowego
Zjawisko stresu powinno zostać zbadane i ocenione jako zagrożenie psychospołeczne możliwe do wystąpienia na stanowisku pracy. Do jego oszacowania stosuje się normę jakościową (Polską Normą PN – PN-N 18002:2000), która ocenia ryzyko wystąpienia jako małe, średnie lub duże. Jednak najpopularniejszą techniką oceny ryzyka stresu w miejscu pracy jest Risk Score. Istotą tej metody jest zidentyfikowanie wszystkich możliwych do wystąpienia czynników stresogennych w dwóch etapach – przed zastosowaniem środków ograniczających stres oraz druga ocena – po wprowadzeniu działań naprawczych. Manifestacją stresu może być chwilowa niedyspozycja związana z nagłym wystąpieniem dolegliwości somatycznych lub zaburzenia stanu psychicznego, kolejno przy większym natężeniu sensorów – krótkotrwałe obciążenie objawiające się lżejszymi dolegliwościami somatycznymi lub psychicznymi. Długotrwałe przebywanie w warunkach stresu powoduje przeciążenie chroniczne, którego wynikiem może być poważna choroba somatyczna lub psychiczna. W skrajnych przypadkach, człowiek może nawet umrzeć.
Stres jest dynamicznym i wielowymiarowym procesem, który może wystąpić podczas wykonywania obowiązków zawodowych, dlatego konieczne jest okresowe kontrolowanie jego poziomu i, jeżeli to konieczne, podejmowanie działań o charakterze profilaktycznym.
Czy praca w stresie jest możliwa?
Stres w małych dawkach może działać stymulująco i pobudzać do działania, jednak po przekroczeniu pewnej granicy ma działanie destrukcyjne.
Co ciekawe, pomimo wiedzy o negatywnym oddziaływaniu, badanie “Confidence Index” (z 2018 roku) pokazuje, że 66% pracowników jest zdecydowanych na pracę w obciążających warunkach. Stres jako element pracy kalkuluje po 75% osób pracujących w administracji biurowej i działach sprzedaży, a także kadra zarządzająca, niższą tolerancję sygnalizują logistycy oraz finansiści i księgowi (ok. 60%). W stresującym środowisku jest zdecydowanych wykonywać obowiązki 67,4% zatrudnionych na produkcji i w przemyśle.
Poziom tolerancji na stres w miejscu pracy maleje wraz z wiekiem. Pracownicy poniżej 30 roku życia w ponad 70% deklarują, stres w pracy że nie jest to dla nich problemem, podobne zdanie podziela już tylko 66% osób w wieku 30-49 lat, i jedynie 58% pracowników w wieku 50+.
Do stresogennych warunków jest w stanie zaadoptować się 70% kobiet oraz 62% mężczyzn.
Najczęstsze źródła stresu w miejscu pracy:
- intensywność pracy, goniące terminy, ilość obowiązków przekraczająca możliwości
- nadmierne wymagania ze strony zwierzchnika, ale też w stosunku do samego siebie
- stanowisko poniżej aspiracji, wykonywanie zadań prostych i monotonnych
- nieokreślony z góry zakres obowiązków
- brak możliwości wpływu na swoją pracę
- brak wsparcia społecznego
- niepożądane zachowania w miejscu pracy ze strony przełożonego, współpracowników, klientów
- uciążliwe warunki pracy: hałas, niekorzystna temperatura, zapach, wykonywanie obowiązków w pobliżu materiałów niebezpiecznych
- krótkoterminowe umowy
- cyfryzacja
Konsekwencje stresu dla pracownika:
- mniejsza efektywność
- problemy z koncentracją, podejmowaniem decyzji, odpoczynkiem
- długotrwały stres prowadzi do wypalenia zawodowego (z powodu którego z pracy rezygnuje 95% objętych tym problemem pracowników)
- utrata zdrowia
Stres w miejscu pracy, konsekwencje dla pracodawców:
- obniżona produktywność, niskie zaangażowanie w wykonywane obowiązki
- zwiększona liczba absencji
- większa liczba wypadków przy pracy
- czarny PR ze strony zatrudnionych
- duże rotacje pracowników, dodatkowe koszty związane z pozyskaniem i wyszkoleniem nowych pracowników
Sposoby walki ze stresem w miejscu pracy
Stress management – polega na zidentyfikowaniu i analizie potrzeb pracowników oraz wdrożeniu odpowiedniej strategii zarządzania stresem. Metoda opiera się na indywidualnym podejściu do pracownika, ale pewne elementy mogą być wprowadzone na poziomie organizacyjnym. Zredukować stres u pracownika może pomóc odpowiednia modyfikacja treści zadania do wykonania, której rezultatem będzie równowaga między przeciążeniem, a niedociążeniem pracą. Problem stresu można rozwiązać poprzez: zarządzanie przez partycypację, zapewnienie wsparcia społecznego oraz informacji zwrotnej, wprowadzenie elastycznych godzin pracy, analizę roli zawodowej i określenie celów, budowanie autonomicznych zespołów. A na przykład w przypadku pracy biurowej, odpowiedzią może być także ergonomiczna aranżacja przestrzeni biurowej sprzyjająca spokojnemu i skoncentrowanemu wykonywaniu obowiązków.
Indywidualne podejście do stresu u pracownika – badania naukowe nad problematyką stresu w miejscu zatrudnienia jednoznacznie wskazują, że reakcje i skutki stresu w znaczącej mierze wynikają z tego co konkretna osoba wnosi do sytuacji stresowej, niż z tego co wnoszą do niej warunki pracy. Oznacza to, że pracownik ma możliwość wpływu na znaczącą część stresu odczuwanego w miejscu pracy. W walce ze stresem zawodowym pomocne może mogą być: asertywność, podnoszenie kwalifikacji, zapobieganie wypaleniu zawodowemu, zwiększanie indywidualnej odporności poprzez pracę z psychologiem (lub psychoterapeutą), wsparcie społeczne, dbałość o sprawność fizyczną, właściwy odpoczynek i regeneracja.
Programy profilaktyczne na poziomie wojewódzkim np. Centralny Ośrodek Profilaktyki Nerwic – w województwie podlaskim, gdzie świadczona będzie pomoc psychologiczna i psychiatryczna dla osób pracujących z województwa podlaskiego w formie indywidualnych porad specjalistycznych. Ośrodek zacznie funkcjonować pod koniec 2018 rok
