Nie znam listy, którą można by uznać za wyczerpującą. Dla przykładu, w latach sześćdziesiątych powstał spis kilkudziesięciu technik psychoterapeutycznych. Ich autor2 ujął je w dwie klasy. Pierwszą nazwał technikami podtrzymującymi, czyli nastawio i to, co w psychoterapii jest szczególnie istotne. Należy dodać, iż wśród autorów prac poświęconych psychoterapii nie ma także zgody w sprawie ważniejszych nurtów teoretycznych. Według mnie należy wyróżnić cztery główne kierunki psychoterapii7.
1. Psychoanaliza wiąże zaburzenia człowieka dorosłego z me-chanizmami obronnymi stosowanymi do usunięcia ze świadomości konfliktów i traumatycznych dziecięcych przeżyć, które przyczyniają się do wystąpienia symptomów chorobowych. Interpretacje psychoanalityka, poszerzając świadomość pacjenta, sprzyjają ustąpieniu objawów chorobowych.
2. W terapii behawioralnej objawy psychopatologiczne traktowane są jako nieprzystosowawcze zachowania nabyte w trakcie uczenia się. Terapia polega na wytworzeniu pożądanych i wyeliminowaniu niepożądanych zachowań metodami wywodzącymi się z teorii uczenia się (warunkowanie i modelowanie).
3. W podejściu fenomenologicznym przyjmuje się, że źródłem zaburzeń czy zahamowań w rozwoju są przekonania i wartości narzucone człowiekowi przez innych ludzi, będące w konflikcie z jego własnymi doświadczeniami. Bezwarunkowa akceptacja i empatia, jaką terapeuta obdarza pacjenta, sprzyja wyzwoleniu pełni możliwości jednostki, byciu sobą, rozwojowi i integracji osobowości.
4. Według koncepcji interakcyjnych w rodzinie tkwią przyczyny zaburzeń. Psychoterapia obejmuje wszystkich członków rodziny. Poprawa komunikowania się pomiędzy nimi jest głównym czynnikiem ułatwiającym rozwiązanie problemów rodzinnych, umożliwiającym wyleczenie jednostki.
Poszczególne rodzaje psychoterapii różnią się ponadto w nastę-pujących zakresach. W części z nich przeważają techniki werbalne (rozmowy), w innych dominują techniki niewerbalne (np. pantomima, masaże mięśni, specjalny sposób oddychania). Psychoterapia przybiera różne formy organizacyjne – spotkań indywidualnych lub grupowych. W indywidualnych spotkaniach uczestniczy pacjent i psychoterapeuta. W psychoterapii grupowej leczenie odbywa się w grupie i poprzez grupę. Znaczenie mają bowiem nie tylko relacje pomiędzy pacjentem i psychoterapeutą, lecz także jego związki z innymi pacjentami.
Ze względu na długość i częstotliwość sesji psychoterapeutycznych wyodrębnia się terapię krótkoterminową i długotermi-życia i jego źródeł pomaga pacjentowi znaleźć konstruktywne sposoby opanowania poczucia niższości. Zadaniem psychoterapii prowadzonej zgodnie z zasadami analizy C. Junga jest uświadamianie sobie przez człowieka treści własnych wyobrażeń i tendencji (poza obszarem świadomości znajdują się także archetypy i zbiorowa podświadomość5), czyli wpływających na postępowanie człowieka symboli, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy. Archetypy (na przykład „matka”, „bohater”, „krzyż”) są prymitywnymi symbolami składającymi się na zbiorową podświadomość (można je znaleźć w światowych mitach, w literaturze). Kiedy symbole indywidualne i kolektywne stają się dostępne świadomości, wówczas człowiek osiąga moc kierowania własnym zachowaniem.
J. L. Moreno stworzył psychodramę, technikę diagnostyczną i terapeutyczną zarazem. Pacjent w toku psychodramy – przy pomocy innych członków grupy psychoterapeutycznej – odtwarza przeżyte uprzednio doświadczenia, poprzez działania wyraża swoje odczucia i myśli. Psychodrama umożliwia lepsze zrozumienie własnego postępowania, odreagowanie emocji związanych z przeżytymi w przeszłości doświadczeniami. Pozwala na ćwiczenie nowych, bardziej przystosowawczych zachowań wobec innych ludzi.
